آثار تاریخی ایران

آثار تاریخی ایران

مقدمه

ملت ایران از دیر باز سازنده اندیشه های نوین، ساختمان های بزرگ، بخشش های زیادی از پدافند ملی قوی بوداند،  که امروزه نیز باید چنین باشد.  برای این منظور لازم است،  که جوانان در تخصص خود هر چه بیشتر حرفه ای شوند،  از گذشته خود به درستی و واقعی بدانند،  و پا و ذهن را جلو بکشند،  با فسیل شدن فکر و آل فسیل مبارزه کنند.  گوشه های جامعه و قوت و ضعف آنرا بشناسند،  و از توانایی خود و توده مردم آگاه باشند.  به این ترتیب است،  که ایران به راحتی می توان ملتی نمونه،  در قاره کهن و جهان چون گذشته شکوفای خود باشد.

کاخ ها و عمارت ها

سر در عالی قاپو

    یکی از بناهای مهم دوره صفویه در قزوین «حیاط نادری» با عمارت ها و باغ های بسیار زیبا بوده است. این مجموعه هفت در داشته است که یکی از آن ها را عالی قاپو می نامیدند. از درهای آن جز در عالی قاپو، اثری باقی نمانده است.

    این بنا درگاه بلندی دارد که به خیابان شهدای قزوین مشرف است. این در به هشتی بزرگی متصل است و در داخل، در دو طرف آن دو اتاق وجود دارد که جایگاه دربانان بوده است. راهرو طبقه دوم بنا نیز از همین اتاق ها می گذشته است. در سمت غرب این در، سه اتاق طولانی پهلوی هم در اتاق ها در دوره قاجاریه به قرائت خانه و دیگری به چای خانه و دیگری به چای خانه تبدیل شد. اکنون تمام اتاق ها متعلق به چای خانه است. در طرف شرقی بنا، بعدها، مدرسه ای ساخته شد. این قسمت نیز در گذشته مانند طرف غربی، جایگاه قراولان و نگهبانان بوده است. جلو در عالی قاپو جلوخانی است که در دو طرف آن دو سکوی پهن با سنگ ساخته شده است.

   از اره های سردر، با کاشی پوشیده شده اند و بقیه سر در با گچ پوشیده شده است. در قسمت میانی سر در و بالای در، کتیبه ای به خط ثلث جلی به قلم علی رضا عباسی- نقاش معروف- در کاشی معرق نوشته شده است. بالای کتیبه در وسط سر در، پنجره مشبک بزرگی از کاشی معرق نوشته شده است. بالای کتیبه، در وسط سردر، پنجره مشبک بزرگی از کاشی معرق دورو قرار دارد نظیر آن را در دیوار شمالی نیز کار گذاشته اند. یکی از پنجره ها به خیابان شهدا و دیگری به حیاط شهربانی کنونی گشوده می شود. امروزه سر در عالی قاپو و حیاط و ساختمان های شمالی آن، از محل اداره شهربانی قزوین است.

عمارت چهل ستون

      این بنای تاریخی که یادگاری از دوران صفویه است، در وسط یک باغ قرار گرفته است. این بنا در دو طبقه ساخته شده و تالار بزرگی دارد و در روزگار رونق، دارای درهای خاتم کاری، راهروهایی با تزئینات نقاشی، کاشی کاری و طلا کاری جالب بوده است که به مرور زمان، این تزئینات از بین رفته و یا زیبایی اولیه خود را از دست داده است.

قطعه های تاریخی

    در نقاط مختلف استان قزوین، قلعه های متعددی وجود دارد که برجسته ترین آن ها قلعه الموت است که با جنبش سیاسی و دینی حسن صباح ارتباط مستقیم دارد. در زیر، به معرفی مهم ترین قلعه های محدوده استان قزوین می پردازیم:

قلعه الموت

   این قلعه بر فراز کوهی است که اطراف آن را پرتگاه های عظیم بریدگی های شگفت فرا گرفته است. این کوه از نرمه گردن ‌(میان نرمه لات و گمارود) شروع شده و به طرف مغرب ادامه پیدا کرده است. صخره های پیرامون قلعه که رنگ سرخ و خاکستری دارند، در جهت شمال شرقی به جنوب غربی کشیده شده اند. پیرامون دژ از هر چهار سو پرتگاه است و تنها راه دسترسی به آن راه بسیار باریکی است که در جانب شمال آن قرار دارد.

    قلعه الموت را مردم محل «قلعه حسن» می نامند. این قلعه از دو بخش غربی و شرقی تشکیل شده است. هر بخش به دو بخش: قلعه پایین و قلعه بالا تقسیم شده است که در اصطلاح محلی، آن ها را «جورقلا» و «پیازقلا» می نامند. طول قلعه حدود 120 متر و عرض آن در نقاط مختلف بین 10 تا 35 متر متغیر است.

   دیوار شرقی قلعه بالا یا قلعه بزرگ که از سنگ و ملاط گچ ساخته شده است، کم تر از سایر قسمت ها آسیب دیده است. طول آن حدود 10 متر و ارتفاع آن بین 4 تا 5 متر است. در طرف جنوب، در داخل صخره اتاقی کنده شده که محل نگهبانی بوده است. در جانب شمال غربی قلعه بالا نیز دو اتاق به داخل در داخل سنگ کوه کنده اند. در اتاق اول، چاله آب کوچکی قرار دارد که اگر آب آن را کاملا تخلیه بکنند، داشته باشد. در پای این اتاق، دیوار شمالی قلعه به طول 12 متر و پنهای 1 دارد. در جانب جنوب غربی این قسمت، قلعه پایین تر واقع شده است و پرتگاه مخوفی دارد. در جانب جنوب غربی این قسمت قلعه، حوضی به طول 8 متر و عرض 5 متر در سنگ کنده اند که هنوز هم بر اثر بارندگی های زمستان و بهار پر از آب می شود. در کنج جنوب غربی این حوض، درخت تاک کهن سالی که هم چنان سبز و شاداب است، جلب توجه می کند. اهالی محل معتقدند که آن را «حسن صباح» کاشته است. این قسمت از قلعه، به احتمال زیاد همان محلی است که حسن صباح مدت 35 سال در آن اقامت داشته و پیروان خود را رهبری می نموده است.

   در جانب شرقی قلعه، پاسداران قلعه و افراد خانواده هایآن ها ساکن بوده اند. در حال حاضر آثار کمی از دیوار جنوبی این قسمت باقی مانده است. در جانب شمال این دیوار، ده آخور برای چارپایان در داخل سنگ کوه کنده شده است. گذشته از‌ آثار دیور جنوبی، دیوار غربی این قسمت به ارتفاع 2 متر هم چنان پابرجاست، ولی از دیوار شرقی اثری دیده نمی شود. در این قسمت، سه آب انبار کوچک در دل سنگ کنده اند و چند اتاق نیز در سنگ ساخدته شده که در حال حاض ویران شده اند.

    بین دو قسمت قلعه یعنی قلعه بالا و پایین میدانگاهی قرار دارد که بر گرداگرد آن دیواری محوطه قلعه را به دو قسمت تقسیم کرده است. در حال حاضر در میان میدان آثار فراوانی به صورت توده های سنگ و خاک مشاهده می شود که بی شک باقی مانده بناها و ساختمان های فراوانی است که در این محل وجود داشته و ویران گشته اند.

    به طور کلی باید گفت، قلعه الموت که دو قلعه بالا  پایین را در بر می گیرد، به صورت بنای سترگی بر فراز صخره ای سنگی بنا شده و دیوارهای چهارگانه آن به تبعیت از شکل و وضع صخره ها ساخته شده اند، از این رو عرض آن به خصوص در قسمت های مختلف فرق می کند از این برج های قلعه سه برج گوشه های شمالی و جنوبی و شرقی هم چنان بر پای اند و برج گوشه شرقی آن سالم تر است. دروازه و تنها راه ورود به قلعه در انتهای ضلع شمال شرقی قرار دارد. مدخل راه منتهی به دروازه از پای برج شرقی است و چند متر پایین تر از آن واقع شده است. در این محل تونلی به موازات ضلع جنوب شرقی قلعه به طول 6 متر و عرض 2 متر و ارتفاع 2 متر در دل سنگ های کوه کنده شده است. با گذشتن از این تونل، برج جنوبی قلعه و دیوار جنوب غربی آن که روی شیب تخته سنگ ساخته شده است، نمایان می گردد. این دیوار بر دشت وسیع گازرخان که در جنوب قلعه قرار دارد مشرف است؛ به نحوی که دره الموت رود از آن دیده می شود. راه ورود به قلعه با گذشتن از کنار برج شرقی و پای ضلع جنوب شرقی به طرف برج شمالی می رود. از آنجا که راه ورود آن در امتداد دیوار میان دو برج شمالی و شرقی واقع شده است، استحکامات این قسمت، از سایر قمست ها مفصل تر است و آثار برج های کوچک تری در فاصله دو برج مزبور دیده می شود. دیوارهای اطراف قلعه و برج ها در همه جا دارای یک دیوار پشت بندی است که 8 متر ارتفاع دارد و به موازات دیورا اصلی بنا شده است و ضخامت آن به 2 متر می رسد.

    از آنجا که در تمام طول سال گروه زیادی در قلعه سکونت داشته و به آب بسیار نیاز داشته اند سازندگان قلعه با هنرمندی خاصی اقدام به ساخت آب انبار هایی کرده اند و به کم آب روهایی که در دل سنگ کنده اند از فاصله دور آب را بر این آب انبارها سوار می نمودند.

  در پای کوه الموت، در گوشه شمال شرقی، غار کوچکی که از آب رو (مجرا)های قلعه بوده دیده می شود. آب قلعه از چشم «کلدر» که در دامنه کوه شمال قلعه قرار دارد تامین می شده است.

     مصالح قسمت های مختلف قلعه سنگ (از سنگ کوه های اطراف)، ملاط گچ، آجر، کاشی و تنپوشه سفالی است. آجرهای بناها که مربع شکل و به ضلع 21 سانتی متر و ضخامت 5 سانتی مترند، روکار بنا به کار برده شده اند. در ساختمان دیوارها، برای نگهداری دیوارها، متصل کردن قسمت های جلو برج ها به قسمت های عقب، در داخل کار کلاف های چوبی به طور افقی به کار برده اند. از جمله قطعات کوچک کاشی که در ویرانه های قلعه به دست آمده قطعه ای است به رنگ آبی آسمانی با نقش صورت آدمی که قسمتی از چشم و ابرو و بینی آن کاملا واضح است.

    امروزه در دامنه جنوبی کوه هودکان که در شمال کوه قلعه الموت واقع شده است، خرابه های بسیاری دیده می شود که نشان می دهد روزگاری بر جای این خرابه ها، ساختمان های بسیاری وجود داشته است. در حال حاضر، اهالی محل خرابه های این محوطه را دیلمان ده، اغوزبن، خرازرو و زهیر کلفی می نامند.

    هم چنین در سمت غرب قلعه، قبرستانی قدیمی معروف به «اسبه کله چال» وجود دارد که در بالای تپه مجاور آن، بقایای چند کوره آجرپزی نمایان است. در قله کوه هودکان نیز پویه سوزهای سفالین کهن به دست آمده است.

  قلعه نویزرشاه

    این قلعه در شرق «شترخان» و در شمال شرقی روستای «گرم رود» بر فراز کوه بلندی که دیوارهای صخره ای آن به طور عمودی به سوی دره های اطراف پایین می رود و بلندترین نقطه آن 2000 با ارتفاع دارد، واقع شده است.

   از دیوار قلعه هنوز قسمتی برپا است و در بالای یکی از دو دیوار آن، روزنی قرار دارد. از بنایهای آن چند اتاق و ساختمان بزرگ هنوز برپا است. این قلعه با توجه به وضع طبیعی آن، از جمله قلعه های مستحکم و تسخیر ناپذیر منطقه به شمار می رفته است.

قلعه لمبسر

    در ناحیه رودبار نیز بیش از هر چیز ویرانه های مربوطه به قلعه های اسماعیلیه که بر فراز ستیغ کوهساران خودنمایی می کنند، نمایان است. دژ لمبسر یکی از عظیم ترین و وسیع ترین دژهای منطقه  است که دو رود «نینه رود» و «لمه در» در دو سوی آن جریان دارد. قلعه لمبسر از سه جهت مشرق، جنوب و شمال به پرتگاه های مخوفی منتهی می گردد. بخشی از سمت شرقی آن یعنی سمت رودخانه نینه رود. شیب کم تری دارد. به همین جهت، دیواری عظیم و قطور با سنگ های بسیار بزرگ ساخته اند که تا امروز قسمتی از آن پابرجاست و در حدود 20 متر طول و 10 متر ارتفاع دارد.

قلعه سمیران

    این قلعه بر بالای تپه سنگی در دهستانی طارم قرار دارد و دسترسی به آن جز از سمت شمال، بسیار دشوار است. سفید رود از جانب جنوبی این قلعه می گذرد و آن سوی رود، رشته ارتفاعات بلند سنگی سر به آسمان کشیده اند. بنای اصلی قلعه در بالای کوه قرار دارد و بخشی از شیب آن را که به طرف جنوب می باشد، در بر میگیرد.

   در حال حاضر از دیوارهای قلعه، گذشته از دیوار اصلی در بالا قسمتی نیز در دامنه شمالی پابرجاست. ین بخش از دیوار که بر روی یک رگه سنگی استوار شده است،به خاطر به وجود آمده تا در مسیر دسترسی باشد و امکان نفوذ به قلعه را سد ساخته باشند. باید دانست که در دوران آبادانی این قلعه چنان که ناصر خسرو نقل نموده، قلعه مزبور دارای سه دیوار تو در تو است.

قلعه سنگرود

    در شمال  روستای زردگرد که در ناحیه کوهستانی شمال قزوین قرار دارد از دهات کوهپایه به شمار می رود، بر فراز قله کوهی آثاری از بناهای ویرانه سنگی به چشم می خورد که احتمالا یک قرار گاه و یا یک قلعه نظامی بوده است. در پای کوه، رودخانه ای به نام سنگرود در بستر دره پلنگ دره جاری است. بر روی تپه مرتفع کنار این دره، آثاری شبیه به چهار تاقی های دوره ساسانی دیده می شود.

قلعه شیرکوه

    برفراز کوه بیدلان که بر الموت رود و طالقان رود مشرف است، بقایای قلعه ای مشاهده می شود که از دژهای اسماعیلی است و برای حفاظت دره الموت مورد استفاده قرار می گرفته است. بقایای قلعه شیرکوه عبارت است از هشت آب انبار، یک برج و بخشی از دیوار قلعه. همه این بناها در دل سنگ های کوه کنده شده اند. برای رسیدن به قلعه از راهی بسیار دشوار باید گذشت.

   قلعه شیرکوه در زمان حمله هلاکوخان مغول از بزرگترین قلعه های اسماعیلیان بوده که به علت استواری آن و بسیاری مردان، لشگر مغول موفق به تسخیر آن نگردیده.

قلعه ساسان (آرامگاه بزرگ)

    این قلعه در دهستان طارم قرار دارد و بر فراز تپه بلندی ساخته شده که قسمت بالای آن فاقد پوشش گیاهی است و به صورت سکویی از سنگ سیاه خودنمایی می کند. این بنا از سه جهت دارای شیب تند است که تا حدی دسترسی به بنای روی تپه را دشوار می سازد. در حال حاضر آب دریاچه سدی که در نزدیکی آن قرار دارد، این تپه ادامه یافته و چشم انداز زیبایی را پدید آورده است.

    بنای قلعه ساسان عبارت است از برجی با طرح هشت ضعلی که در قسمت پایین آن دور تا دور دیواری به ارتفاع 2 متر قرار دارد. طول هر ضلع برج از خارج 50/6 متر است.

قلعه دختر (قزقلعه)

   این قلعه در 15 کیلومتری جاده تاکستان- رنجان، در نزدیکی روستای آبک لو، بر بالای کوهی واقع شده است. دسترسی به این قلعه از راهی است که از گرده جنوبی به بالای قله و پای بنای قلعه منتهی می شود.

    در مسیر منتهی به قلعه آثاری از سکوهای متعدد مشاهده می وشد و نشانگر آن است که در زمان آبادانی بنا، این پله ها جهت دسترسی به بنای قلعه ساخته شده است.

قلعه و آثار ایوان نیاق

   روستای نیاق در 16 کیلومتری قزوین و در یک منطقه کوهستانی واقع شده است. در این روستای بقایای آثاری تاریخی وجود دارد که به ایوان نیاق و تاق محمد حنیفه معروف شده است. این اثر تاریخی بر بالای کوه سنگی مجاور روستاست و عبارت از گودالی به طول 8 و عرض 5/2 متر می باشد که یک ضلع آن به صورت منحنی است. این گودال به یک حوض سنگی شبیه است. در گوشه این حوض پلکانی سنگی با هفت پله دردل سنگ های کوه کنده شده است.

    بر روی سطح کوه، آثار دیگری مربوط به ویرانه های یک قلعه دیده می شوند که از آن میان تنها سنگ های لاشه ای که در بنای قلعه به کار رفته ان را می توان تشخیص داد. علاوهن بر آن چندین گودال دیگر نیز به قطرهای تقریبی یک تا دو متر در این قسمت دیده می شوند که احتمالا به عنوان انبار و محل ذخیره گندم و حبوبات مورد استفاده قرار می گرفته اند.

    در نزدیکی آثار یاد شده، ایوان دیگری دیده می شود که فقط یک صندلی سنگی که در کوه کنده شده است، از آن باقی است.

قلعه های دیگر استان قزوین عبارتند از: قلعه قسطین لار، شهرک رشگین، میمون دژ واقع دهستان رودبار.

برج های تاریخی

برج های آرامگاهی خرقان

    این برج ها در یک کیلومتری روستای حصار ارمنی- از توابع خرقان غربی، و در 32 کیلومتری جاده قزوین- همدان قرار دارد. برج های سخرقان در محوطه وسیعی به فاصله کمی از یکدیگر قرار گرفته اند و از بسیاری جهات با هم شباهت دارند؛ اما برج شرقی، قدیمی تر از برج غربی است.

برج باراجین

   در فاصله 12 کیلومتری از شمال قزوین، محل خوش منظره و خوش آب و هوایی قرار دارد که به علت ارتفاع زیاد هوای آن از هوای قزوین خنک تر است. در این محل، بر روی ارتفاعات جانب جپ، رودخانه عریضی به نام ارنزک جریان دارد. برج بلندی نیز از دور بر فراز این بلندی خودنمایی می کند؛ چنان که از مسافتی بسیار دور از میان دشت ها و صحراهای اطراف فزوین می توان آن را دید. بلندی مزبور بر تمام محیط اطراف مسلط است و از فراز آن می توان شهر قزوین را به خوبی مشاهده کرد.

    برج باراجین بر روی سکویی هشت ضعلی که حدود یک متر از کف زمین ارتفاع دارد، بنا شده است. برج اول سنگ چین سکوی مزبور با سنگ های صاف و تراش دار چهارگوش بنا شده است و این تنها قسمت از بنای برج است که از سنگ های تراش دار در بنای آن استفاده شده است. طول هر یک از ضلع های هشت ضلعی، 70/3 متر است.

برج سنگی با کتبیه کوفی

   بر روی تپه ای که در جانب شمال شرقی قلعه ساسان- از دهستان طارم قرار دارد، برج سنگی ویرانه دیگری که با سنگ لاشه و ملاط گچ ساخته شده است، دیده می شود. با گذشت زمان، این برج آسیب های فراوانی دیده است.

    در سال 1962 این برج توسط یکی از باستان شناسان خارجی به نام «ویلی» مورد مطالعه قرار گرفته است. در این بررسی، کتیبه ای به خط کوفی تزئینی در قسمت زیر سقف آن سقف آن مشاهده شده که فقط دو کلمه آن باقی مانده و بقیه آن فرو ریخته است.

    خط کوفی این کتیبه، از نظر زیبایی و ارزش های هنری، از زیباترین نمونه های خط کوفی تزئینی به شمار می رود.

گنبدهای تاریخی

یله گنبد

این بنا که در 37 کیلومتری جاده قزوین- رشت و بر فراز یک رشته بلندی قرار گرفته است، بنای مدور است که به جز گنبد آن به تمامی از سنگ لاشه و با دقتی در خور ستایش ساخته شده است. بر روی نمایان خارجی بنا پنج برجستگی به صورت ستون های مدور تعبیه کرده اند. ورودی بنا در شرق آن و در میان یک جلو خان مستطیل شکل جای دارد. پوشش زیرین به صورت یک گنبد آجری مخروطی شکل در میان دیوارهای جانبی برج دیده می شود.

کافر گنبد

  این گنبد در روستای نیاق، در 16 کیلومتری قزوین و در نزدیک امام زاده سلطان ویس قرار دارد. این بنا، بنایی با نماد هشت ضلعی است که طول هر ضلع آن از خارج 80/2 متر است. در زاویه هر دو ضلع، برجستگی ای وجود دارد که به صورت دور قاب هر ضلع درآمده است. قسمت از راه بنا از سنگ و بقیه آن با آجر ساخته شده است. نمای خارجی بنا هیچ گونه تزئینی ندارد و تنها در قسمت بالا یک رج آجرکاری که در امتداد جرزهای نبش با برجستگی کمتری بالا رفته، شکل یک قوس و طاق نمای تزئینی را به وجود آورده است. در وسط ضلع از هشت ضلع بنا، سه در ورودی تعبیه شده است که در بالای دو در شمالی و غربی، قوسی تیره دار و در اطراف آن ها، قاب مستطیل شکلی قرار گرفته است. در شرقی، در حال حاضر با لاشه سنگ مسدود شده است. در اطراف این در قاب مستطیل وجود ندارد. در بالای این در- بر روی دیوار- آثار یک سر در هلالی شکل تزئینی مشاهده می شود که در حال حاضر جز طرح قوس آن که با ملاط گچ ساخته شده چیز دیگری از آن باقی نیست. در حال حاضر بر بالای بنا بقایای پوشش گنبد مدوری به چشم می خورد. به نظر می رسد گنبد اولیه دو پوسته بوده است و پوشش دوم آن، احتمالا مخروطی بوده است. در قسمت بالای بنا، در حد فاصل پوشش اول و دوم گذشته از آجر، در پایه گنبد قدری سنگ لاشه نیز به کار رفته است.

حمام های قدیمی

حمام شاه عباسی

   این حمام قدیمی که از آثار دوره صفویه است در شهر تاکستان قرار دارد. نقشه داخل حمام با نقشه حمام صفا در قزوین شباهت کامل دارد. این حمام از سه قسمت: رخت کنی (سربینه) با طرح مستطیل شکل، گرمخانه و خزانه تشکیل شده است. گرمخانه دارای طرح هشت ضلعی است که ضلع ها آن، یک در میان،با هم برابرند. در چهار طرف این محل چهار فضای شاه نشین مانند ساخته شده است که افراد برای شست و شو از آن ها استفاده می کنند. در وسط گرمخانه یک حوض بزرگ سنگی با همان طرح هشت ضعلی قرار دارد.

گرمابه صفا

     این حمام در حاشیه شرقی و انتهای خیابان مولوی قزوین واقع شده و از دو بخش مردانه و زنانه تشکیل شده است. به هنگام احداث خیابان مولوی، قسمتی از حمام و در ورودی آن را خراب کرده و در دیگری برای آن ساخته اند. در دو طرف در نقش دو سرباز در سنگ مرمر کنده کاری شده است. تاریخ ساخت بنا، برابر کتبیه ای که به خط نستعلیق و به شعر، در بالای در ورودی نوشته شده است، 1259 هجری قمری و بانی آن «حاجی حسن بن حاجی عبدالله تبریزی» است.

از دیگر گرمابه های قزوین عبارت است از: آخوند در میدان محله آخوند؛ امینی در خیابان فردوسی؛ امجد در خیابان سپه؛ بلاغی نزدیک مسجد و مدرسه حیدریه؛ سعدیه (یا سعائت) داخل تیمچه شرقی سرای سعدالسلطنه: قوشه محله سکه شریحان؛ میرزا رحیم محله پنبه ریسه نزدیک میدانگاه؛ حاج محمد رحیم مردانه، بازارچه حاج محمد رحیم، خیابان مولوی، حاج محمد رحیم زنانه، بازارچه حاج محمد رحیم، کوچه پت بازارچه، صارم لشگر، محله آخوند روبروی آرامگاه آخوند ملاخلیلا؛ نزدیک بازارچه آمعصوم و حاج میرزا کریم در کوچه مدرسه پنجه علی.

آب انبار های قدیمی

- آب انبار حاج کاظم

   این آب انبار که یکی از زیباترین و بزرگ ترین آب انبارهای قزوین است، در انتهای خیابان تبریز شهر قزوین قرار گرفته است. این آب انبار، 37 پله ساخته شده است. از سنگ های تراشیده و دو شیر آب دارد. پوشش سقف آن مسطح بوده و در گذشته چهار هواکش داشته که امروزه تنها یکی از آن ها باقی مانده است. هواکش آب انبار با آجر ساخته شده است و دارای تزئینات آجری و کاشی در نما می باشد.

     سر در آب انبار در نهایت عظیم و  با کمال ظرافت و زیبایی ساخته و دارای تزئینات آجری و کاشی است. واژه «علی» به صورت خط بنایی در دو طرف راه پله، در نمای آجری اجرا شده است.

    بانی آب انبار، مرحوم «حاج کاظم کوزه گر» است که به دستیابی حاجی اسماعیل نامی به سال 1256 هجری قمری آب انبار را بنا کرده اند. تاریخ و بانی بنا، در کتیبه ای به شعر در سنگ مرمر، و به خط نستعلیق بسیار زیبا کنده شده است.

-         آب انبار حکیم

-         آب انبار سردار بزرگ

-         آب انبار سردار کوچک

-         آب انبار پنجه علی

-         آب انبار جنب مسجد جامع کبیر

-         آب انبار حاج ملا آقا

-         آب انبار حاج کریم

-         آب انبار رزگره کوچه

-         آب انبار شیشه گر

-         آب انبار خان

-         آب انبال لالو

آب انبارهای دیگر قزوین عبارتند از: آقابالا در محله پنبه ریسه، آبگوشتی ها در محله خندقبار، آهنی ها در محله قملاق، تنورسازان در گذر مولوی، حاج رضا در محله پنبه ریسه، حاج کریم در گرده محله؛ رفیعی در خیابان تبریز؛ زیر زمین مسجد شاه در کوچه بازار مولامادی در جنب مدرسه جدید یخچال در کوچه یخچال؛ صالحی (صالحیه) در خیابان مولوی و زنانه بازار و ….

پل ها و سدهای تاریخی

پل شاه عباسی

    پل شاه عباسی دارای سه دهانه است که دو تای آن ها بزرگ تر و دارای عرضی در حدود 50/7 متر است. دهانه های سه گانه دارای قوس های تیره دار می باشند. کم ترین عرض پایه ها که میان دو قوس واقع شده اند، 4 متر است. پایه های پل در خلاف جهت جریان آب دارای دماغه کف رودخانه تا ارتفاع یک متر، پایه های جانبی قوس میانی با بلوک های سنگی و ملاط ساخته شده اند تا شدت برخورد امواج با پایه میل را کاهش دهند.

پل لوشان

این پل بزرگ در جاده قزوین- رشت قرار دارد. این پل را «حاجی محمد هادی تاجر میانجی» که ساکن قزوین بوده، در سال 12098 هـ. ق ساخته است.

   پل لوشان دارای طرح خاصی است. برخلاف پیش تر پل ها که دهانه های آن‌ها نسبت به محور عرضی میان پل قرینه هستند، با یک شیب منظم بر ارتفاع آن افزوده می شود. پل مزبور دارای چهار دهانه است که دو دهانه اول کوچک ترند و دهانه سوم دو دهانه اول بزرگ تر است. ارتفاع و دهانه چهارم از همه دهانه ها بیش تر و تیزه قوس آن نیز بلندتر از دهانه سوم است.

سد قدیمی سید علی خان

   یکی از رودهایی که بخشی از باغ های اطراف قزوین را سیراب می کند رودخانه ارزنک است که از نزدیک روستای میزوج واقع در 20 کیلومتری شمال قزوین سرچشمه می گیرد. بر روی این رودخانه ها در پای گردنه کماسمار، توسط «سید علی خان» (جد خانواده امیرشاهی) سدی زده شده است که در حال حاضر کاملا ویران شده و غیر قابل استفاده است.

سد قدیمی سپهسالار

    در فاصله 3 کیلومتری سد سید علی خان، بند سنگی دیگری نیز وجود دارد. که به نام سد سپهسلالار معروف  است. این بند در سال 1336 هـ . ق به منظور تامین آب بیش تر برای روستای شریف آباد که از املاک محمد ولی خان سپهسالار تنکابنی بود، توسط وی بنا گردید. این سد نیز به صورت یک دیوار سنگی به کمک سنگ های تراشیده به طول 50 و ارتفاع 12 متر بنا شده است. دریچه های سد از لوله های آهنی با قطر زیاد ساخته شده اند. در حال حاضر این سد کاملا ویران شده است.

گورستان شاه کوه

    در آن سوی شاهرود در دامنه شاه کوه، قبرستانی قرار دارد که در میان آن دو آرامگاه سنگی به چشم می خورد. یکی از این آرامگاه ها سالم و دیگری نیمه ویران است.

   نقشه بنای هر دو آرامگاه یکسان است. نقشه پایه بنا عبارت است از یک چهار ضلعی، که چهار دیوار آن به ارتفاع حدود 2 متر با سنگ لاشه و ملاط ساخته شده است. تنها در یک سوی آن دری کار گذاشته شده که بالای آن نیز پنجره ای برای تامین نور داخل بقعه تعبیه شده است.

    بر روی پایه سنگی مزبور، گردنی بلند گنبد سنگی به ارتفاع تقریبی 4 متر با همان مصالح سنگ لاشه و ملاط گچ برپا شده است. گردنی مزبور در قسمت بالا به طرف داخل متمایز شده و حالت گنبدی شکل را به وجود آورده است.

    دو بنای سنگی شاه کوه از نظر کلی و نحوه ساخت، از جمله آثار منحصر به فرد ناحیه رودبار و اصولا سرزمین قزوین به شمار می روند و می توان آن دو را با آرامگاه سنگی حسن آباد مقایسه نمود؛ با این فرق که آرامگاه سنگی حسن آباد، از نظر شیوه کار و هنر معماری، معرف تکامل بیش تر و تکنیک پیشرفته تری می باشد.

    به طور کلی، این آرامگاههای سنگی را می توان از جمله آثار بسیار کهن منطقه و به احتمال زیاد، به دوران ساسانی مربوط دانست.

روستاهای تاریخی

گازرخان

   گازرخان از روستاهای معروف ناحیه الموت قزوین به شمار می رود. در گازرخان بیش از چهار چنار کهن سال در میان میدان ده جلب توجه می نماید. میدان وسط روستا که محل قبرستان قدیمی آن است به نام «قتلگاه» خوانده می شود. از این درخت چنار سه تا دارای ارتفاع قابل ملاحظه انئد. پیرامون تنه یکی از آن ها 50/7 متر و دیگری 60/7 متر و سومی 6 متر است. با توجه به اندازه پیرامون تنه درخت های مزبور می توان گفت که سن آن ها باید در حدود هزار سال باشد و به احتمال زیاد در زمان نفوذ و قدرت اسماعیلیه در این ناحیه کاشته شده اند.

هزویل

   «هزویل» روستایی است با خانه هایی از سنگ لاشه، کاهگل و چوب که در کنار یک دیگر بنا شده اند. در فاصله بین هر ردیف از خانه ها، کوچه باریکی قرار دارد. در جلوی تعدادی از خانه ها ایوانی قرار دارد که سقف آن بر روی تیرهای چوبی استوار شده است. بر روی هم، نمای کلی هزویل با خانه هایی که اغلب طبقه به طبقه ساخته شده اند و بام یکی، محوطه جلوی خانه دیگری را تشکیل می دهد، از جمله نماهای جالب یک روستای شمالی ایران به شمار می رود.