ساختار بدن زنبور عسل

ساختار بدن زنبور عسل

مقدمه
زنبور عسل یکی از حشرات مفید برای انسان است که متعلق به رده دوبالان می‌باشد. زنبور عسل خیلی پیش از انسان در روی زمین بوجود آمده و زندگی می‌کرده است. زنبور عسل حدود 150 میلیون سال قبل وجود داشته و مشغول زاد و ولد بوده است. منتها با این تفاوت که در آن فاقد یک زندگی اجتماعی بوده و مثل خیلی از زنبورهای غیر عسلی امروزی ، زندگی انفرادی داشته و هر زنبور لانه مخصوص بخود را داشته و در آن زندگی می‌کرده است. کندو محلی است که زنبورها در آن تولد یافته ، کار کرده ، خواهران و برادران خود را پرورش داده و مواد غذایی لازمه را در آن انبار و ذخیره می‌کنند. زنبور عسل دارای نژادهای مختلف است و ساختمان بدنی پیچیده‌ای دارند.  زنبور عسل موجودی است که به صورت اجتماعی زندگی می کند و به دو صورت نر و ماده می باشد که ماده ها شامل ملکه و زنبور کارگر می باشند.

قسمتهای مختلف بدن یک زنبور:

سر شامل:
چشمها- شاخک ها- ضمائم دهانی- مغز و غدد گوناگون
سر :
در جلوترین قسمت بدن قرار داشته و شامل اعضای زیر است: دو عدد چشم مرکب ، سه عدد چشم ساده ، دو عدد آنتن یاشاخک و ضمائم دهانی با خرطوم. بزرگی چشمها وسیله‌ای است که زنبوردار به کمک آن به راحتی می‌تواند زنبور نر را از کارگر تشخیص دهد. زیرا چشمهای زنبور نر بزرگتر بوده و از عقب سر بهم می‌رسند، ولی در زنبور کارگر و ملکه بهم نمی‌رسند. کار آنتنها ، لمس کردن و بوییدن است. زنبور به کمک خرطوم ، شهد را از روی گلها جمع آوری و از راه دهان به داخل کیسه عسلی می‌فرستد.

 سینه شامل:
 بالها و پاها به آن اتصال دارند و مرکز حرکتی بدن زنبور است
سینه :
از سه حلقه کیتینی درست شده و اعضای زیر به آن اتصال دارند: چهار عدد بال یا پر که دو عدد آنها بالهای جلویی و دو عدد دیگر بالهای عقبی هستند. شش عدد پا که جفت عقب آن دارای حفره‌هایی به نام سبد می‌باشند و زنبور عسل در دوران فعالیت خود گرده‌های گل در آن پر و با خود به کندو حمل می‌کند. این سبدها در کارگران بزرگتر از نرها هستند.

شکم شامل:
 دستگاه گوارش – تنفس و گردش خون – نیش یا زوائد تولید مثلی است

شکم :
در قسمت انتهایی بدن قرار داشته، از 6 حلقه کیتینی پشتی و 6 قطعه شکمی تشکیل شده است. در انتهای شکم مخرج برای دفع مدفوعات دیده می‌شود. از راه همین مخرج ، زنبور قادر است خاری را که در داخل بدنش جای دارد، خارج کرده و نیش بزند. زنبور نر نمی‌تواند نیش بزند، چون اصلا نیش ندارد.

چشمها شامل:
دوعدد چشم مرکب با چندین عدسی در دو طرف سر و سه چشم بسیار ساده کوچک بر روی فرق سر

دستگاه گوارش شامل:
شامل فک و خرطوم است .
فک یا ماندیبول mandible : گزش ، جویدن ، مکش و عمل لیسیدن آلت چنگ زدن به منظور جمع
آوری گرده – موم کاری – تمیز کردن کندو – جنگیدن – برداشت کردن و چیدن – کار با بره موم و تثبیت آن - پرستاری نوزادان

غدد مهم بدن زنبور عسل:

1-    در داخل از دو طرف سر زنبورکارگر یک جفت غده شیری وجود دارد که از خود ماده ای به نامه شیر یا ژله شاهانه ترشح می کند و با آن ملکه جوان تغذیه می شود.
2- غدد بزاقی همراه با یک جفت غده سینه ای بوسیله یک کانال مشترک ترشحاتشان را به داخل دهان زنبور می ریزند و ترشحات این غدد در موقع لارو بودن صرف تنیدن به دور خود شده و پس از رشد و تبدیل به زنبور کامل نقش بزاق دهان را در زندگیشان بازی می کند.
3- غدد زیر آرواره ای که در کارگران بسیار کوچک و غیر فعال بوده و در ملکه بسیار بزرگ و فعال است ماده ای که بوسیله این غده ترشح می شود با بوی خاصش باعث تمییز ملکه از سایر زنبورها می شود.
4- در زیر شکم زنبورها 4 جفت غده مومی وجود دارد که در سه جفتش فعال هستند و موم ترشح می کنند کاربرد این ترشحات در ساخت موم و شان است.
5- غدد بویایی: در پشت زنبورها است که کارش تشخیص بو است.
6- غدد مخزنی: سه عدد غده و مخزن است که کارش ضدعفونی مدفوعات است.

 

سر و تفاوتهای آن با زنبور کارگر و زنبور نر و ملکه:

الف : سر یک زنبور کارگر

۱- چشمهای نقطه ای به تعداد سه عدد و در قسمت بالای پیشانی
قرار دارد.
۲- پیشانی در جلو سر.
۳- چشمهای مرکب در طرفین سر به تعداد دو عدد.
۴- شاخکها یا آنتن به تعداد دو عدد در طرفین سر زنبور قرار داشته که در ملکه و کارگران 12بند و در زنبور نر 13 بند دارد.
۵- پوششی در جلو سر.
۶- لب جلو.
۷- آرواره های جلویی: که در ملکه و کارگران قوی و در زنبور نر نسبتا ضعیف است. ۸-اعضای لامسه وسطی آرواره ای.
۹- آرواره وسطی.
۱۰- اعضای لامسه انتهای آرواره ای
۱۱- خرطوم یا زبان که از موهای بسیار ریز و ظریف پوشیده شده است.
۱۲- قاشق: برای جمع آوری شهد از روی گلها.

ب : سر یک ملکه

سر ملکه از لحاظ شکل و ساختمان ظاهری درست همانند سر یک زنبور کارگر است. تفاوت بین این دو تنها در کوتاه تر بودن خرطوم ملکه می باشد.

ملکه به خرطوم درازی هم نیاز ندارد زیرا نمی خواهد با خرطومش شهد را از روی گلها جمع آوری کند بلکه در داخل کندو دائما بوسیله کارگران تغذیه می شود و حال آنکه کارگران باید اغلب شهد را در پایین ترین و عمیق ترین نقطه گلها جستجو کنند.در خیلی از موارد شهد در عمیق ترین نقطه لوله های نسبتا دراز گلها قرار دارد و زنبور عسل برای جمع کردنش ناچار است که خرطوم را بداخل آن تا عمق فرو برده و آن را بمکد.بنابراین داشتن خرطوم دراز در زندگی و فعالیتهایش نه تنها بسیار موثر بلکه حتی لازم هم است.

ج : سر یک زنبور نر
سر زنبور ملکه و کارگر با هم شباهت دارند و تشخیص آنها مشکل است ولی سر زنبور نر با هر دو تفاوت زیادی نشان می دهد بطوری که تمیزش از آنها حتی با چشم هم ساده است و با چند بار تمرین از عهده همه برمی آید.مهمترین اختلافها بین آنها عبارتند از:در حالی که چشمهای مرکب ملکه و زنبور کارگر از دو طرف سر به هم نمی رسند،چشمهای مرکب زنبور نر خیلی بزرگ بوده و از پشت سر از دو طرف به یکدیگر می رسند.این واضح ترین و مهمترین فرق بین آنهاست و به کمک آن می توان زنبور نر را حتی در حال پروازش شناخت.
زنبوردارها هم با استفاده از همین موضوع آنها را می شناسند.شناخت سایر اختلافات که در زیر شرحشان می آید تنها پس از گرفتن زنبور و دقت زیاد و یا حتی اغلب در آزمایشگاه امکان پذیر است.
1- تعداد بندهای هر یک از شاخکها در ملکه و زنبوران کارگر 12عدد و در زنبور نر 13 عدد است.
2- خرطوم زنبور نر کوتاه تر از زنبور کارگر است دلیلش هم مثل آنچه در مورد ملکه گفته شد دراین است که زنبور نر ازآن در جمع آوری شهد استفاده نمی کند.چون زنبور نر هم مانند ملکه بوسیله کارگران تغذیه میشود.
3- آرواره های جلوی زنبور نر ضعیف تر از آرواره های جلوی کارگران است.
4- سه چشم نقطه ای زنبور نر در جلو پیشانی ولی در ملکه و زنبور کارگر در بالای پیشانی قرار دارند.

غدد مهم در بدن زنبور عسل عبارتند از:

غده های شیری:
در داخلا دو طرف سر کارگر یک جفت غده‌ای به نام غده‌های شیری وجود دارد که از خود ماده‌ای به نام شیر یا ژله شاهانه ترشح می‌کند و با آن ملکه و لاروهای خیلی جوان را تغذیه می‌نمایند.
 غده های بزاقی:
غده‌های بزاقی همراه با یک جفت غده سینه‌ای بوسیله یک کانال مشترک ، ترشحاتشان را به داخل دهان زنبور می‌ریزند. ترشحات این غده‌ها در موقع لارو بودن صرف تنیدن به دور خود شده و پس از رشد و تبدیل به یک زنبور کامل ، نقش غده بزاق دهان را در زندگیشان بازی می‌کنند
غده زیر آروارهای:
غدد زیر آرواره‌ای که در کارگران خیلی کوچک و غیرفعال بوده و در ملکه بسیار بزرگ و فعال است. ماده‌ای بوسیله این غده ترشح می‌شود که با بوی مخصوصش باعث تمیز ملکه از سایر زنبورها می‌شود.
غده های مومی:
در زیر شکم زنبورها 4 جفت غده‌های مومی وجود دارد که سه جفتش فعال هستند و موم ترشح می‌کنند و بکار ساختن سلولها و شان می‌خورند.
غده های بویایی:
در پشت زنبورها غده‌ای به نام غده بویایی دیده می‌شود که کارش تشخیص بوهاست.
غده های مخزنی:
سه عدد غده در مخزن به نام غده‌های مخزنی ، مدفوعاتی را که در آنجا ذخیره شده‌اند، مرتب ضد عفونی می‌کنند.

معده زنبور عسل:
این حشره با تمام کوچکی اش دو معده دارد ، شهد گلهای مکیده شده وارد معده اول می شود که بوسیله دریچه ای به معده دوم مربوط است . معده دوم عملیات گوارشی را انجام می دهد .
معده اول را کیسه عسلی یا چینه دان می گویند کلیه مراحل تبدیل شهد به عسل در این معده انجام گرفته و عسل رسیده و آماده شده از طریق خرطوم زنبور به سلولهای مومی شکل ریخته می شود . کیسه عسلی به وسیله دریچه ای به معده دوم ( معده اصلی ) منتهی می شود زنبور عسل در صورت لزوم جهت تغذیه خویش با اندک فشار بوسیله ماهیچه های اطرافش دریچه را باز می کند و از این طریق عسل مورد نیاز زنبور وارد معده اصلی شده و صرف تغذیه آن می شود و سایر عملیات از جمله گوارش و دفع مدفوع مربوط به این معده می باشد .
بعضی از افراد فکر می کنند که عسل مدفوع یا فضولات زنبور عسل است در صورتیکه کاملا اشتباه است مدفوع زنبور عسل ماده ای است آجری رنگ تا قهوه ای که عموما خارج از کندو دفع می شود و به هیچ وجه قابل استفاده نمی باشد در صورتیکه عسل محصول داخلی کندو و یک ماده غذایی بوده و با مدفوع زنبور قابل مقایسه نیست . بنابراین عسل نه تنها مدفوع زنبور نیست بلکه هیچ رابطه ای بین عسل و مدفوع زنبور وجود نداشته و ندارد .
به هر حال باید دانست که عسل ماده حیات بخشی است که از مواد بی شمار زنده گل و گیاه ترکیب یافته است نه از فضولات گل یا زنبور

مکانیزم جمع آوری شهد توسط زنبور و تبدیل آن به عسل:

شهد ( Nectar ) مایع شیرینی است که توسط سلولهای مخصوص شهدزای گیاهان  ترشح می شود ،  این سلولها معمولا در داخل گلها قرار دارد . ترکیبات آن در درجه اول قند ( ساکاروز ) و آب بوده و بسته به نوع گیاه دارای مقادیر متنوعی از املاح معدنی و ویتامینها ، دیاستازها ، مواد رنگی و مواد معطر میباشد . مقدار این مواد بسته به شرایط آب و هوایی و نوع گیاه فرق میکند . برای ترشح شهد باید سلولها شهدزا آب فراوانی جذب کنند . زنبور کارگر حوالی بیست و یکمین روز زندگی خود شروع به جمع آوری شهد گل می کند . و این کار را تا زمان مرگ خود ادامه میدهد در مرحله اول جمع آوری شهد بعد از یک سری پروازهای شناسایی انجام می گیرد معمولا زنبورها در گروه های بیست تایی در محل چرخیده بعد از شناسایی منطقه و سوراخ کندو جهت جمع آوری شهد و گرده گل عازم می شوند بعد از جمع آوری شهد و بازگشت به کندو کیسه عسل آن پر از شهد است در کندو  شهد را دوباره از راه دهانی بازگردانده و داخل سلولهای شانی میریزد در آنجا زنبورهای دیگر دوباره عسل را وارد کیسه عسل خود نموده ( تروفلاکسی ) و بعد از طی چرخه توسط سایر زنبورها ، به تدریج با کاهش آب قند شهد قوام پیدا کرده و با افزوده شدن آنزیمهای دهانی زنبور عسل ، شهد به عسل تبدیل می شود .
ساختار دهانی زنبور عسل :
به دنبال دهان زنبور مری قرار دارد که بر خلاف دستگاه گوارش انسان مستقیما به معده نمی رود بلکه به محفظه کوچکی به نام کیسه عسل وارد میشود که در انتها دارای دهانه ای است که همانند سوپاپی عمل نموده و عبور مواد را به معده کنترول میکند در نتیجه زنبور می تواند با اراده خود شهد را در آن ذخیره سازد .