سیمبیان چیست

Symbian چیست؟

در ابتدا تلفن‌های همراه دارای ساختار پیچیده‌ای نبودند. سخت‌افزار محدود نیاز به نرم‌افزارهای پیچیده نداشت، تا اینکه شرکتهای مطرح ساخت گوشی‌های تلفن همراه نسل‌های دوم و سوم گوشی‌های خود را عرضه کردند. این گوشی‌ها دارای امکانات سخت‌افزاری بیشتری بودند که شامل پردازنده، حافظه و دیسک سخت بوده و تقریباً به صورت یک رایانه کوچک طراحی شدند. در این زمان بود که این شرکتها به اهمیت نرم‌افزار در این گوشی‌ها پی برده و رقابت نرم‌افزاری در کنار رقابت سخت‌افزاری شروع شد. مایکروسافت یکی از شرکتهایی بود که قبلا روی سیستم‌عامل رایانه‌های جیبی خود کار کرده بود و ویندوز سی‌ای را به همین منظور طراحی کرده بود. این ویندوز قابلیت این را داشت که روی موبایل‌ها نیز نصب شود. بعد از رسمیت یافتن موبایل‌های نسل جدید شرکت‌های مطرح در این صنعت که به مشکلات بی شمار ویندوز سی‌ای پی برده بودند و نمی‌خواستند نرم‌افزار این صنعت را در انحصار یک شرکت نگه دارند با همکاری هم سیستم‌عامل جدیدی برای موبایل‌ها به وجود آوردند که سیمبیان نام گرفت.

پیدایش و حیات سیمبیان

داستان بوجود آمدن ‏Symbian‏ نیز در نوع خود جالب است . داستان ما از شرکت کوچک انگلیسی-کانادائی با نام ‏Psion‏ آغاز ‏می شود که در سال ۱۹۸۰ با هدف تولید نرم‌افزارهای سرگرمی که عمدتاً بازی‌های مبتنی بر کامپیوترهای اولیه ‏ZX۸۱‎‏ بود ، ‏بوجود آمد (نام ‏Psion‏ برگرفته از ‏Potter Scientific Instruments Or Nothing‏). در سال ۱۹۸۳ شرکت همکار ‏Psion‏ با نام ‏Sinclair‏ به آن پیشنهاد تولید نرم‌افزاری کاربردی نظیر ‏Office‏ امروزی را داد که نتیجه آن تولید پکیجی با نام ‏QL‏ شد که دارای ‏نرم‌افزارهای ‏Quill‏ (پردازنده متن)، ‏Archive‏ (بانک اطلاعاتی)، ‏Abacus‏ (برنامه مشابه ‏Excel‏) و ‏Easel‏ (برنامه گرافیکی مدیریت) ‏بود که این مجموعه بعدها با نام ‏PC-Four‏ یا ‏Xchange‏ وارد سیستم‌عامل ‏MS-DOS‏ نیز شد. علاوه بر آن در سال ۱۹۸۴ شرکت ‏Psion‏ با ارائه ‏Psion Organiser‏، که در حقیقت نسخه ابتدائی ‏PDA‏های امروزی ست، پا در عرصه سخت‌افزاری نیز گذاشت ‏که شباهت زیادی به یک ماشین حساب بسیار بزرگ داشت. در سال ۱۹۸۶ شرکت ‏Psion‏ با اعمال تغییرات و اصلاحیه‌های ‏فراوان ‏Psion Organiser II‏ را معرفی نمود که شرکت ‏Psion‏ را به آینده روشن ‏PDA‏ و سیستم‌عامل پرتاب کرد و تمرکز اصلی ‏شرکت را بروی این مقوله متمرکز نمود. در سال ۱۹۸۷ شرکت ‏Psion‏ با ارائه محصولات جدید خود بر پایه پلاتفرم جدید آن ‏شرکت با نام ‏SIBO‏، سیستم‌عامل جدید مخصوص به محصولات خود را نیز معرفی کرد سیستم‌عاملی با نام ‏EPOC‏ ‏‏(‏Electronic Piece Of Cheese‏). اولین نسخه این سیستم‌عامل جدید بر پایه تکنولوژی ۱۶ بیتی ارائه شد و بر همین اساس ‏EPOC ۱۶‎‏ نام گرفت و زبان برنامه نویسی که در ساختار آن به کار گرفته شده بود زبان اسمبلی و ‏C‏ بود. تا ارائه نسل جدید این ‏سیتم عامل سالهای نسبتاً زیادی گذشت تا اینکه در سال ۱۹۹۷ نخستین نمونه از سیستم‌عامل جدید با نام ‏EPOC ۳۲‎‏ در ‏جدیدترین ‏PDA‏ شرکت به نمایش گذاشته شد. در حقیقت تنها وجه تشابه میان این دو سیستم‌عامل بدون شک نام‌های ‏نسبتاً مشابه آنها بود جائیکه سیسم عامل جدید (که اینک به اختصار تنها ‏EPOC‏ نامیده می‌شد) با زبان برنامه نویسی ‏قدرتمند ‏C++‎‏ و ساختار جدید کد نویسی خود کاملاً از رقیب کهنسال خود بالاتر و سریع تر بود. یکی از نکات مهم در ساختار ‏این سیتم عامل این بود که ‏EPOC‏ تنها برای پردازنده‌های ‏ARM‏ نوشته و بهینه شده بود. در همین اثنا بود که ‏Psion‏ تصمیم ‏گرفت امتیاز تولیدمحصولات بر پایه این سیستم‌عامل را با شرکت دیگری شریک شود، اولین شرکت در این میان شرکت کوچکی ‏بود با نام "‏Geofox‏" که تنها با تولید چیزی نزدیک به ۱۰۰۰ عدد از محصولات ‏Psion‏ کناره گیری خود را اعلام کرد. سپس شرکت ‏بزرگ ‏Ericsson‏ و چندین نام کوچک‌تر در این میان مطرح گردیدند . تا اینکه در سال ۱۹۹۸ شرکت ‏Psion‏ با شراکت با بزرگان دنیای ‏موبایل یعنی ‏Ericsson، ‏Motorola‏ و ‏Nokia‏ به کل متحول گردید و سیستم‌عامل ‏EPOC‏ از ویرایش ششم به بعد با نام ‏Symbian‏ ‏خوانده شد.‏

شرکت‌های به وجود آورنده

۱۴ شرکت اصلی و چند شرکت فرعی از به وجود آوردندگان این محصول بودند، بعضی از این شرکتها در زمینه نرم‌افزار و بعضی از آنها در زمینه سخت‌افزار به رشد این سیستم‌عامل و موبایل‌های آن کمک کرده‌اند. در این زمینه نوکیا با ‏‏۴۷.۹% پیشتاز است و پس از آن ‏Ericsson‏ با ۱۵.۶% ، ‏SonyEricsson‏ با ۱۳.۱%، پاناسونیک با ۱۰.۵% ، ‏Siemens‏ با ۸.۴% و ‏سامسونگ با ۴.۵% قرار دارند

فناوری سیمبیان

‏Symbian‏ سیستم‌عاملی ست برای ‏وسایل دستی و همراه پس می بایست قدرت ارائه بالاترین کارائی در پائین‌ترین امکانات سخت‌افزاری را داشته باشد بنابراین ‏و با در نظر گرفتن این ویژگی بسیار کم پیش می‌آید که در این سیستم‌عامل با موضوع کمبود حافظه روبرو شویم . یکی دیگر ‏از ویژگیهایی که ‏Symbian‏ را از سیستم‌عاملهای دیگر نظیر دسک تاپ‌ها متمایز می‌کند این است که ممکن است این ‏سیستم‌عامل برای ماهها و شاید سالها روشن و مشغول به کار باقی بماند بنابراین قدرت پایداری و ‏Stability‏ این ‏سیستم می بایست در سطح بسیار بالائی باشد. از دیگر ویژگی‌های ‏Symbian‏ ویژگی است با نام ‏Active Objects‏ که در ‏آن در لحظاتی که از ‏CPU‏ استفاده نمی‌شود بطور کلی آن را خاموش می‌کند و به این ترتیب در مصرف باتری بسیار صرفه ‏جوئی می‌گردد. زبان برنامه نویسی اصلی ‏Symbian‏ همانگونه که اشاره شد ‏C++‎‏ می‌باشد که البته این بدان معنی نیست ‏که نمی‌توان برنامه‌های دیگر را در ساختار آن استفاده کرد . در حقیقت می‌توان توسط زبان‌های برنامه نویسی دیگری نظیر ‏OPL،Python‏، ویژوال بیسک و یا حتی ‏Perl‏ و جاوا نیز برای ‏Symbian‏ برنامه نوشت.‏ از لحاظ ساختاری در پائین‌ترین لایه، هسته یا کرنل سیستم‌عامل بهمراه کتابخانه توابع قرار دارد که به توسط آن برنامه‌های ‏اجرا شده توسط کاربران اجازه می‌یابند که به این توابع کتابخانه‌ای دسترسی پیدا کنند. در حقیقت هسته اصلی ‏Symbian‏ بر ‏پایه معماری میکرو کرنل (‏MicroKernel Architecture‏) بنا شده است بدین معنی که در ساختار آن کمترین رجوع و استفاده از ‏کرنل توسط سیستم‌عامل انجام می‌شود و کلا این هسته شامل دو عنصر مدیریت حافظه و ‏Schedular‏ (زمانبند) می‌باشد و در آن ‏خبری از پشتیبانی از فایل‌های سیستمی و یا عناصر شبکه وجود ندارد و در حقیقت اینگونه وظایف به عهده سرورهای خارج ‏از کرنل واگذار شده است تا با محدود کردن وظایف کرنل سیستم‌عامل کند و سنگین نگردد. اندکی بالاتر و در لایه بعدی ‏سیستم، قسمت ‏System Libraries‏ قرار دارد که در آن اندازه و ظاهر تمام شکل‌ها و کاراکترها بهمراه بانک اطلاعاتی ‏DBMS‏ ‏قرار دارد که جزئی حیاتی از کارکرد متعادل سیستم می‌باشند. لایه بعدی ‏Networking and communication‏ نام دارد که در ‏آن سه بخش قابل تفکیک دیده می‌شود با نام‌های : ‏ETEL‏ ،‏‎ ‎‏ ‏ESOCK‏ و ‏C۳۲‎‏ که هر کدام وظایف خاصی در رابطه با ارتباطات ‏پیرامون این سیستم‌عامل بعهده دارند به‌عنوان مثال قسمت ‏C۳۲‎‏ مسئول بخش ارتباطات سریال دستگاه می‌باشد. علاوه ‏بر این قسمت هایی برای ارتباطات کوتاه نظیر بلوتوث ‏IrDA‏ و ‏USB‏ نیز در این بخش تعبیه شده است. بخش عمده دیگری که در ‏ساختار سیستم‌عامل یافت می‌شود بخشی است با نام ‏UIKON‏ که مسئول شیوه نمایش رابط کاربری (‏User Interface‏) می ‏باشند و چون معمولاً این قسمت توسط برنامه‌های جانبی (‏Themeها به‌عنوان مثال) قابل تغییر است لذا تنها رابط کاربری پیش ‏فرض در اینجا دیده می‌شود

ورژن‌های مختلف سیستم عامل سیمبیان

• نسخه 1 تا 5 از این سیستم عامل -پیش از تغییر نام- با نام EPOC منتشر میشد.
• اولین نسخه ای که سیمبیان نامیده شد نسخه 6 بود. و 6.1 که بروز رسانی اس برای نسخه 6 بود و در سال 2001 منتشر شد.
• نسخه 7.0 و 7.0s در سال 2003 منتشر شد . گوشی 6600 از این نسخه ی سیستم عامل سیمبیان استفاده می کرد.
• نسخه 8.0 در سال 2004 منتشر شد.
• نسخه 8.1 در سال 2005 منتشر شد.
• نسخه 9.0 در سال 2004 منتشر شد و کارهای اساسی بر روی کد سیمبیان برای بالابردن امنیت سیستم عامل اجرا شد.
• نسخه 9.1 در سال 2005 منتشر شد و بازهم تاکید بر روی بالا رفتن امنیت سیستم عامل بود. همچنین پشتیبانی از تکنولوژی بلوتوث 2.0 اضافه شد. رابط کاربری S60 نسخه سوم با این سیستم عامل ارائه می‌شد.
• نسخه 9.2 در سال 2006 منتشر شد و گوشی های Nokia E71, Nokia E90, Nokia N95, Nokia N82, Nokia N81 , Nokia 5700 با این سیستم عامل ارائه شدند.
• نسخه 9.3 در نیمه دوم سال 2006 ارائه شد و پشتیبانی از wifi به هسته سیستم عامل اضافه شد. گوشی های Nokia E72, Nokia 5730 XpressMusic, Nokia N79, Nokia N96, Nokia E52, Nokia E75, Nokia 5320 XpressMusic, Sony Ericsson P1 از این سیستم عامل بهره می برند.
• نسخه 9.4 در سال 2007 منتشر شد و ادعا میکند که برنامه ها تا 75% سریعتر از قبل اجرا می شوند. همچنین پشتیبانی از SQLite به سیستم عامل اضافه شد. گوشی های Samsung i8910 Omnia HD, Nokia N86 , Nokia N97, Nokia N97 mini, Nokia 5800 XpressMusic, Nokia 5530 XpressMusic, Nokia 5228, Nokia 5230, Nokia 5233, Nokia 5235, Nokia C6-00, Nokia X6, Sony Ericsson Satio, Sony Ericsson Vivaz and Sony Ericsson Vivaz Pro از این سیستم عامل استفاده می کنند. این نسخه از سیستم عامل سیمبیان با رابط کاربری s60 نسخه 5 ارائه شد و نوکیا اسم این ترکیب را پلتفرم symbian^1 گذاشت.
• نسخه 9.5 در سال 2007 منتشر شد و پشتیبانی از تلویزیون دیجیتال موبایلی با فرمت DVB-H و ISDB-T و نیز پشتیبانی از سرویس GPS به سیستم عامل اضافه شد. این نسخه از سیستم عامل سیمبیان با رابط کاربری s60 نسخه 5.2 ارائه شد و نوکیا اسم این ترکیب را پلتفرم symbian^3 گذاشت. گوشی های Nokia C6-01 و Nokia C7-00 و Nokia E7-00 و Nokia N8 از این نسخه ی سیمبیان استفاده میکنند.
• نسخه AnnA و بعد مدت کوتاهی Belle در سال 2011 منتشر شدند و به روز رسانی ای بر اساس نسخه 9.5 هستند. در این دو نسخه از سیمبیان، هسته سیستم عامل همان نسخه 9.5 است، اما امکانات جدیدی به آن اضافه شده.

امکانات اضافه شده در نسخه آنا : کیبورد کوئرتی در حالت portrait، طراحی آیکون های جدید، یک مرورگر وب جدید، نرم افزار نقشه جدید(با قابلیت ذخیره نقشه ی یک کشور بر روی حافظه گوشی از طریق اتصال به WIFI) و پشتیبانی از java Runtime 2.2 به سیستم عامل سیمبیان نسخه 9.5 اضافه شد. گوشی های نوکیا 500 و X7 و E6 و 702T از نسخه anna استفاده میکنند امکانات اضافه شده در نسخه belle : ویجت های قابل تغییر سایز، استاتوس بار بهینه شده در بالای صفحه ، NFC داخلی، و بهینه سازی حالت قفل صفحه نمایش. گوشی هایی که از سیستم عامل Anna استفاده میکنند می توانند گوشی خود را به نسخه ی Belle ارتقا دهند. هم اکنون گوشی های Nokia 600 , 700 , 701 از نسخه belle استفاده میکنند. نوکیا در اوایل سال 2013 قرار است سیستم عامل سیمبین donna و carla را به این مجموعه اضافه کند که در نسخه این سیستم عامل می تواند از پردازنده ددو هسته ای پشتیبانی کند.^[۱]

نوکیا با پلتفرم Symbian^3 امیدوار است بتواند بخشی از سهم از دست رفته ی خود را در بازار موبایل های هوشمند به دست آورد.

رابط کاربری S60

سیستم عامل سیمبیان بر روی رابط کاربری های متفاوتی ارائه میشود. تاکنون دو رابط کاربری برای سیمبیان نوشته شده است. اولین و محبوب ترین رابط کاربری سیمبیان، S60 نام دارد (نام پیشین: Series 60) و توسط نوکیا ایجاد شده است. این رابط کاربری دارای نسخه‌های 1 و 2 و 3 و 5 است. (نوکیا اعلام کرد که چون عدد 4 در برخی کشورهای آسیایی عدد بد شانسی است، ورژن چهاری ارائه نخواهد کرد و بعد از 3 مستقیم نسخه 5 را داد). در میان این نگارش‌ها نیز هر از چند گاهی اصلاحیه‌هایی با نام ‏Feature Pack‏ها ارائه می‌گردد. ‏مشخصه عمده گوشی‌های دارای رابط کاربری ‏S۶۰‎‏ این است که در آنها می‌توان از برنامه‌های مبتنی بر ‏Java MIDP، ‏C++‎‏ و ‏Python‏ نیز استفاده نمود.

·          

• بنیاد سیمبیان نسخه 5 از این رابط کاربری را پلتفرم Symbian^1 نامید.
• همچنین نسخه 5.1 رابط کاربری S60 بنام پلتفرم Symbian^2 شناخته شد.
• همچنین نسخه 5.2 از این رابط کاربری بعنوان پلتفرم Symbian^3 نامیده شد. سیمبیان Belle و Anna هم به روز رسانی های نسخه ی 5.2 هستند. ^[۲]

رزولوشن پیش فرض ‏S۶۰‎‏ در نگارش اولیه ۲۰۸×۱۷۶ پیکسل بود که از ‏Feature Pack‏ شماره ۳ نگارش دوم ‏S۶۰‎‏ به بعد این رابط ‏توانائی ساپورت رزولوشن‌های ۲۰۸×۱۷۶ ، ۳۲۰×۲۴۰ و ۴۱۶×۳۵۲ پیکسلی را متناسب با نوع گوشی دارا شد. البته در این میان رزولوشن‌های عجیب و ‏غریب متناسب با ظاهر گوشی شکل گرفت مثلاً ‏Siemens SX۱‎‏ با رزولوشن ۲۲۰×۱۷۶‏‎ ‎و یا ‏Nokia ۵۵۰۰‎‏ با رزولوشن ۲۰۸×۲۰۸ ‏پیکسلی.‏‏

رابط کاربری UIQ

رابط کاربری دیگر سیمبیان با نام UIQ به وجود آمد که دارای امکان استفاده از صفحه ی لمسی با قلم بود. رابط کاربری ‏UIQ‏ بر مبنای زبان برنامه نویسی ‏C++‎‏ شکل گرفته است و در آن می‌توان از برنامه‌های ‏Java‏ نیز استفاده ‏کرد (خبری از پشتیبانی از ‏Python در آن نیست). UIQ دارای سه نسخه اصلی و چند ریزنسخه است، ولیکن یکی از نکات مشترک در ساختار همه نسخه ها شکل گرفتن تقریباً تمامی آن‌ها بر پایه صفحه حساس به تماس و قلم است. ‏رزولوشن صفحه نمایش در نسخه‌های ‏UIQ ۱.X ‎‏ و ‏UIQ ۲.X‏ برابر ۳۲۰×۲۰۸ پیکسل و در نسخه ‏UIQ ۳.X‏ بر پایه ۳۲۰×۲۴۰ ‏پیکسل می‌باشد. یکی از نکات جالب در مورد گوشی‌های دارای ‏UIQ‏ مسئله عمق رنگ است که با توجه به مدل گوشی، این ‏عمق رنگ ۱۲ بیت (با ۴۰۹۶ رنگ) ،۱۶ بیت (با ۶۵ هزار رنگ) و یا ۱۸ بیت (با ۲۶۲ هزار رنگ) می‌باشد که شاید این یکی از ‏دلایل ۱۶ میلیون رنگی نبودن گوشی‌های سونی اریکسون باشد(حداقل در مورد مدل‌های سیستم‌عامل دار آن). آخرین ‏نسخه‌ای که از ‏UIQ‏ منتشر شده است نسخه ۳.۱ آن است که تا در گوشی هایی مانند ‏Motorola Z۸‎‏ و Motorola Z۱۰ استفاده شده است.

• مرگ رابط کاربری UIQ :

دو کمپانی سونی اریکسون و موتورولا که دارندگان حق امتیاز UIQ بودند در سال 2009 رسما اعلام کردند که دیگر از رابط کاربری UIQ در گوشی های خود استفاده نخواهند کرد و اینگونه بود که این رابط کاربری رسما تعطیل اعلام شد. بنیاد سیمبیان هم در سال 2008 اعلام کرد که نسخه های بعدی سیمبیان فقط با رابط کاربری S60 ارائه خواهند شد.

زبانهای برنامه نویسی برای سیمبیان

بدون شک زبان اصلی برنامه نویسی برای سیمبیان زبان ++C است اما زبانهای مختلفی برای برنامه نویسی در این سیستم‌عامل به وجود آمده‌اند.

++C

سیستم‌عامل symbian با زبان ++c نوشته شده و بهمین دلیل این زبان به‌عنوان زبان اولیه برای برنامه نویسی در آن انتخاب شده است .++c بیشترین امکان دسترسی به APIهای سیستم‌عامل سیمبیان را فراهم می‌کند و بهترین کارکرد در حافظه و سرعت اجرا را داراست. اما در گزینه‌های زیر باید ازین زبان استفاده شود :

برنامه‌هایی که مانند سرور عمل می‌کنند مانند برنامه‌هایی که در پشت صحتنه کار می‌کنند و یکی از بخش‌های سیستم را مدیریت می‌کنند. مانند پورت‌های COM PLUG inها که محیطی را بر پایه سیستم‌عامل ایجاد می‌کنند . بطور مثال برنامه‌ای که فایل‌های html را به فایل‌های word سیمبیان تبدیل می‌کند از کتابخانه مبدل سیستم‌عامل استفاده می‌کند . درایورهای دستگاه که با Kernel کار متعامل می‌کنند. استفاده از زبان ++c در سیستم‌عامل سیمبیان بر روی مناسب بودن کارکرد گوشی‌ها متمرکز شده است، که بدین معناست که چند تا از عملگرهای استاندارد زبان ++c مانند مدیریت استثناها قابل استفاده در برنامه نویسی سیمبیان نیستند .

JAVA

جاوا اکثرا به‌عنوان زبان برادر ++c و جایگزین آن در سیمبیان کاربرد دارد. سیستم‌عامل symbian یک MIDP (Mobile Information Device Profile)را فراهم کرده است که MIDP یک گروه از APIهای جاوا را در خود جای داده که این APIها برای استفاده در گوشی‌های موبایل طراحی شده اند . مثلاً برای مقاصد طراحی واسط کاربر، شبکه و برنامه‌ها . MIDP تحت کلاس‌های ایجاد شده توسط CLDC اجرا می‌شود و از ماشین مجازی K استفاده می‌کند که یک ماشین مجازی طراحی شده برای گوشی‌های موبایل است.پشتیبانی سیمبیان از نصب و اجرای برنامه‌های MIDP در راهنمای MIDP جاوا توضیح داده شده است.

PersonalJava ۱.۱.۱ و JavaPhone که در سیمبیان ورژن ۶ آمدند در ورژن ۷ دیگر بخشی از سیستم‌عامل نیستند.

Python

زبان پایتون و برنامه نویسی اپن سورس جدیدا وارد دنیای سیمبیان و برنامه نویسی موبایل شده است . مفسرها و ابزاری چون py۲sis (برای تبدیل کد پایتون به فایل sis) نیز توسط شرکت نوکیا اراءه شده است . هم اکنون برنامه‌های نوشته شده با پایتون بخوبی بر روی سری ۶۰ نوکیا اجرا می‌گردند .

Assembler

اکثر مقاصد برنامه نویسی با زبان ++c مرتفع می‌گردد . چون این زبان به اندازه کافی دسترسی به بخش‌های سطح پایین سیستم را فراهم می‌کند و نیاز به اسمبلر حس نمی‌شود. سیمبیان در موارد خاص که بیشترین کارایی مطرح است از اسمبلر استفاده می‌کند مانند برنامه‌های scheduler.

JavaScript

جاوا اسکریپت پروسس کلاینت ساید روی صفحات html را بر عهده دارد و اکثرا برای بررسی درستی ورودی کاربر استفاده می‌شود .

WML Script

این زبان یک زبان اسکریپتی WAP است که با جاوا اسکریپت اهداف یکسانی را دنبال می‌کنند. اما در یک مرورگر WAP استفاده می‌شود .

C

این زبان بطور نرمال برای نوشتن برنامه‌های جدید سیمبیان استفاده نمیشه، اما میتونه یک انتخاب برای شما باشه هنگامی که میخواهید کد C را به سیمبیان تبدیل کنید . برای این هدف سیمبیان شامل یک جعبه ابزار از کتابخانه استاندارد C می‌باشد.

OPL

یک زبان مانند بیسیک است که روی PDAها فعال شده بود . اما در سیمبیان ورژن ۷ ساپورت نمی‌شود